Το Πράσινο Ινστιτούτο χρηματοδότησε την έρευνα με θέμα τις Χρήσεις Γης και της Συγκρούσεις στον περιαστικό χώρο της Αττικής, που πραγματοποιήθηκε για το χρονικό διάστημα Δεκεμβρίου 2013-Ιουνίου 2014. Η επιστημονική ομάδα υπό την επιστημονική ευθύνη της Θ.Ανθοπούλου, Αν. Καθηγήτριας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο απαρτίζεται από την Σ. Νικολαΐδου, πολεοδόμο-χωροτάκτη, Δρ. Σχολής Αρχιτεκτόνων Μηχανικών και τον Ο. Κολοκούρη, περιβαλλοντολόγο, MSc Γεωγραφίας, Υ.Διδ. Παντείου Παν/μίου.
Αντικείμενο του προτεινόμενου προγράμματος ήταν η μελέτη ζητημάτων γύρω από τις ρυθμίσεις χρήσεων γης και περιβαλλοντικής διακυβέρνησης στον περιαστικό χώρο της Αττικής, μέσα από μια διεπιστημονική προσέγγιση, διευρυνόμενη κυρίως στα επιστημονικά πεδία της κοινωνικής πολιτικής, της κοινωνικής γεωγραφίας και της χωροταξίας. Συγκεκριμένα, διερευνήθηκε η χωρική καταγραφή των συγκρούσεων που σχετίζονται με το περιβάλλον και τις χρήσεις γης, σε συνδυασμό με την αντίστοιχη χωρική κατανομή των φορέων (δρώντων) της υπεράσπισης του περιβάλλοντος, δηλαδή των οικολογικών οργανώσεων, συλλόγων, κινήσεων και κινημάτων. Η χρονική περίοδος καταγραφής αφορά στην περίοδο από το 2007 έως το 2012, μια περίοδο κατά την οποία αφενός παρατηρείται ταυτόχρονη ανάπτυξη των κοινωνικών αιτημάτων που δίνουν ιδιαίτερη βαρύτητα στην υπεράσπιση του περιβάλλοντος και στην ποιότητα ζωής και αφετέρου ενισχύεται το διαδίκτυο ως το κύριο μέσο κοινωνικής δικτύωσης, επικοινωνίας, ενημέρωσης, καταγγελίας, ευαισθητοποίησης και ενεργοποίησης του ευρύτερου κοινωνικού διαλόγου.
Η έρευνα εντάσσεται στον γενικότερο διεθνή προβληματισμό καταγραφής, ταξινόμησης, κατηγοριοποίησης και ανάλυσης των συγκρούσεων σε περιφερειακό επίπεδο, λαμβάνοντας υπόψη τη μέθοδο που έχει αναπτυχθεί από την ομάδα ερευνητών της γαλλόφωνης γεωγραφικής κοινότητας, υπό το συντονισμό του ερευνητικού εργαστηρίου AgroParisTech του INRA. (Institut National de Recherche Agronomique, βλ. Identifying and measuring land-use and proximity conflicts: methods and identification). Αν και μια ολοκληρωμένη μέθοδος καταγραφής των συγκρούσεων βασίζεται στο συνδυασμό περισσότερων από μια πηγών, λόγω του περιορισμένου χρόνου για την διεκπεραίωση της έρευνας, η ανάλυση επικεντρώθηκε στην καταγραφή των συγκρούσεων κυρίως από το διαδίκτυο, διερευνώντας το ως ένα νέο και απαραίτητο εργαλείο καταγραφής των επίκαιρων περιβαλλοντικών αιτημάτων. Σε αυτό το πλαίσιο, η έρευνα επιχείρησε να συνδυάσει την ανάλυση των συγκρούσεων με χωρική αναφορά και σε σχέση με την επιρροή τους στη δημόσια σφαίρα-ζωή, βασιζόμενη στις εσωτερικές διασυνδέσεις των οργανώσεων-φορέων υπεράσπισης του περιβάλλοντος μεταξύ τους. Ειδικότερα, χρησιμοποιήθηκαν ως πηγές αναφοράς περιστατικών συγκρούσεων συνολικά 17 ιστοσελίδες και ιστότοποι οργανώσεων και φορέων υπεράσπισης του περιβάλλοντος, με βάση τις οποίες καταγράφηκαν 80 περιστατικά συγκρούσεων γης στον περιαστικό χώρο της Αττικής.
Τα βασικά ερωτήματα που επιδιώξαμε να απαντηθούν μέσα από την έρευνα ήταν:
- Πού τοποθετούνται στον χώρο οι διάφορες παρατηρούμενες περιπτώσεις συγκρούσεων και ποια η γεωγραφική συσχέτισή τους;
- Ποιοι είναι οι κύριοι δρώντες για την υπεράσπιση του περιβάλλοντος και πως κατανέμονται στον περιαστικό χώρο της Αττικής;
- Ποιοι κοινωνικο-χωρικοί παράγοντες δικαιολογούν τις προηγούμενες γεωγραφικές κατανομές;
Συνολικά για την ανάλυση και ποσοτικοποίηση των συλλεχθέντων δεδομένων ακολουθήθηκαν τα παρακάτω βήματα, με τη χρήση του κατάλληλου λογισμικού:
- Καταγραφή και κατηγοριοποίηση των δεδομένων για τις συγκρούσεις που συλλέχθηκαν από τις 17 πηγές του διαδικτύου και οργανώθηκαν σε βάση Excel.
- Στατιστική επεξεργασία της βάσης δεδομένων στο SPSS Statistics. Συγκεκριμένα, χρησιμοποιήθηκαν τεχνικές περιγραφικής στατιστικής για την παρουσίαση των δεδομένων.
- Χαρτογράφηση των συγκρούσεων στο ArcGIS.
Για την ανάλυση των 80 περιστατικών που καταγράφηκαν από το διαδίκτυο και προκειμένου να γίνει κατηγοριοποίηση και χαρτογραφική απεικόνιση των συγκρούσεων ανά Δήμο αναφοράς (Δημοτική ενότητα Καλλικρατικού Δήμου), οι κύριες μεταβλητές που λήφθηκαν υπόψη ήταν:
- Ο αριθμός των περιστατικών
- Οι τυπολογίες χρηστών/δρώντων-χρήσεων
– Τύπος χρήσης ή παρέμβασης. Η κατηγοριοποίηση έγινε με βάση τις τρεις γενικές κατηγορίες και επιμέρους υποκατηγορίες (βλ. Χάρτη, παρακάτω): Α. Αστικοποίηση και δημόσια έργα (μεταφορικές υποδομές, κατοικία, παραγωγικές δραστηριότητες), Β. Προστασία φυσικών περιοχών, ορεινών όγκων, δασικών εκτάσεων, Γ. Υδάτινοι πόροι, διαχείριση απορριμμάτων και υγρών αποβλήτων.
– Πρωταγωνιστές-δρώντες υπεράσπισης (κινήματα-μη θεσμικοί συλλογικοί δρώντες). Κωδικοποιήθηκαν οι δρώντες με βάση τις 5 κατηγορίες: Τοπική Αυτοδιοίκηση, Σύλλογοι, Κινήματα Ad hoc (π.χ. NIMBY), Οικολογικές οργανώσεις, Πολιτικά κόμματα / Κοινωνικά κινήματα, Άλλοι φορείς (π.χ. επαγγελματικοί)
- Ανταγωνιστής (προσδιορίζεται από τον πρωταγωνιστή)
- Κλίμακα (τοπική, υπερτοπική, περιφερειακή, εθνική)
- Ορισμένα συμπληρωματικά στοιχεία όχι πάντα ανιχνεύσιμα (χρήση γης, έκταση, χρονική διάρκεια).
Με βάση την ανάλυση των στοιχείων, παράχθηκε σειρά χαρτών που απεικονίζει ανά Δήμο τις χωρικές κατανομές του αριθμού των περιστατικών ανά τύπο σύγκρουσης και ανά τύπο δρώντων, του συνόλου των ανταγωνιστών για κάθε μια από αυτές, την ποσοστιαία κατανομή των αριθμού και του τύπου των δρώντων καθώς και τις σημειακές συγκεντρώσεις των συγκρούσεων στον περιαστικό χώρο της Αττικής (ενδεικτικά βλ. τον παρακάτω Χάρτη).
Συνοπτικά, από την ανάλυση και χαρτογράφηση προκύπτουν τρία βασικά συμπεράσματα:
- Παρατηρείται συσχέτιση μεταξύ του μεγέθους του οικισμού και του βαθμού αστικοποίησής του ανάλογα με το πλήθος, την ποικιλία των δρώντων και τη συγκέντρωση των συγκρούσεων. Για παράδειγμα, διαπιστώθηκε ότι στις λιγότερο αστικοποιημένες περιοχές κάνουν την εμφάνισή τους δρώντες λιγότερο συμβατικοί ως προς τους καθιερωμένους όρους διεκδίκησης, οι οποίοι παίζουν πρωταγωνιστικό ρόλο (εξωραϊστικοί/ πολιτιστικοί σύλλογοι, εκκλησία, κοινότητες), ενώ στις περισσότερο πυκνοκατοικημένες αστικές περιοχές πρωταγωνιστούν οι οικολογικές κινήσεις/οργανώσεις και τα κοινωνικά κινήματα.
- Είναι φανερή η θεματική διαφοροποίηση μεταξύ συγκρούσεων που αφορούν μείζονα περιβαλλοντικά/κοινωνικά αιτήματα, για τις οποίες είναι έντονη η μαζική κινητοποίηση φορέων και δρώντων (π.χ. διαχείριση απορριμμάτων, ρύπανση κλπ.) και άλλων λιγότερο γενικευμένης εμβέλειας, χωρίς ευρύτερη απήχηση, που δεν γνωρίζουν καθολική αποδοχή (π.χ. οδοποιία, κατασκευή εμπορικών κέντρων).
- Τέλος, ο χωρικός/κοινωνικός διαχωρισμός μεταξύ Ανατολικής και Δυτικής Αττικής δεν επαληθεύεται από το πλήθος των συγκρούσεων αλλά από τη θεματολογία, το πλήθος και τον χαρακτήρα των οργανώσεων που ειδικεύονται στην υπεράσπιση του περιβάλλοντος.
Αν και η χαρτογραφική και στατιστική ανάλυση των στοιχείων που προκύπτουν από ιστοσελίδες και ιστοτόπους των οργανώσεων και φορέων υπεράσπισης του περιβάλλοντος ανέδειξε ορισμένα σημαντικά συμπεράσματα ως προς τη χωρική αναφορά των συγκρούσεων, υπήρξαν σημαντικοί μεθοδολογικοί περιορισμοί στην έρευνα και αντικειμενικές δυσκολίες κατά την προσπάθεια χωρικής αποτύπωσης. Το γεγονός αυτό οδηγεί σε νέα φάση αναζήτησης μετά το πέρας του προγράμματος προκειμένου να οδηγηθούμε σε πιο ασφαλή συμπεράσματα, σε βαθύτερη κατανόηση και λεπτομερέστερη καταγραφή των περιβαλλοντικών συγκρούσεων, επαληθεύοντας και συμπληρώνοντας τα ήδη υπάρχοντα δεδομένα. Έτσι, μελλοντικός στόχος είναι η έρευνα να συνεχιστεί προσφεύγοντας και σε άλλες πηγές καταγραφής των συγκρούσεων και πιέσεων πέρα από διαδίκτυο (περιοδικός και εξειδικευμένος τύπος, δημόσια έγγραφα, ημικατευθυνόμενες συνεντεύξεις με δρώντες κλειδιά, προσθήκη και άλλων μπλόγκς).
