Η καταστολή των ελευθεριών στο Χονγκ Κονγκ, τα ακροδεξιά τάγματα που επελαύνουν στο Καπιτώλιο των ΗΠΑ, οι Γάλλοι αξιωματικοί που μιλούν ανοιχτά για έναν εμφύλιο πόλεμο: τα ζωτικά σημεία της δημοκρατίας ανά την υφήλιο δεν δείχνουν πολύ καλά. Σε πολλές χώρες, η εμπιστοσύνη των πολιτών στη δημοκρατία φθίνει[1]. Η δυσαρέσκεια με τη δημοκρατία ανεβαίνει συνεχώς σε παγκόσμια κλίμακα από τις αρχές της δεκαετίας του 1990, ειδικά μετά την οικονομική κρίση του 2008. Είτε μιλάμε για πραγματικές επιθέσεις στη συνοχή της ή απλά για τη διαχείριση των στρεβλώσεων που παρουσιάζουν τα εκλογικά συστήματα, η δημοκρατία και οι οργανωτικές της αρχές χρειάζονται συνεχή προστασία, συντήρηση και επισκευή.
Τα τελευταία χρόνια, η παγκόσμια στροφή προς το λαϊκισμό έχει κινητοποιήσει διάφορες συζητήσεις γύρω από την «κρίση της δημοκρατίας». Το γεγονός ότι ακολούθησε άμεσα την οικονομική κρίση δείχνει ότι η ανισότητα και η οικονομική ύφεση είναι κύρια χαρακτηριστικά της πορείας των γεγονότων. Όμως οι ρίζες του προβλήματος πηγάζουν από πιο παλιά και η οικονομική θεωρία δεν εξηγεί τα πάντα. Οι κοινωνίες αλλάζουν, με τον πολιτισμό και τις νοοτροπίες να είναι ένα όλο και πιο κεντρικό πεδίο μαχής, καθώς η τεχνολογία «επανακαλωδιώνει» το πώς ζούμε, δουλεύουμε και επικοινωνούμε. Με την πανδημία, έχει επιταχυνθεί η σταδιακή μετατόπιση των πάντων στο διαδίκτυο, από το οικοσύστημα μέσων ενημέρωσης εώς τις συνεδριάσεις κοινοτήτων. Όλοι μαζί αυτοί οι παράγοντες εμπλέκονται στο κατά πόσο οι δημοκρατίες είναι λειτουργικές ή δεισλειτουργικές.
Η έκρηξη των αιτημάτων για καλύτερη αντιπροσώπευση και δημοκρατικά δικαιώματα στις καθιερωμένες δημοκρατίες μας αναγκάζει να αναλογιστούμε πόσο τα πολιτικά μας συστήματα βρίσκονται πολύ μακριά από το ιδεατό. Οι διαδηλώσεις των κίτρινων γιλέκων στη Γαλλία είχαν ως έναν στόχο και να πιέσουν μια απόμακρη αστική πολιτική τάξη να λάβει υπόψιν τις πραγματικότητες στις πόλεις της επαρχίας και των προαστίων στη θέσπιση πολιτικών για το κλίμα. Το κίνημα Black Lives Matter καλεί για την εδραίωση στην πράξη βασικών δικαιωμάτων όπως η ίση μεταχείριση από τον νόμο όσο και για την αναστροφή χρόνιων ανισοτήτων και αδικιών. Ποιες/ους, τι, και με ποιο τρόπο αντιπροσωπεύει η πολιτική είναι όλα προς συζήτηση – και δικαίως. Ήταν η πράξη μιας νέας που δεν ψήφιζε (της τότε 15-χρονης Γκρέτα Τουνμπεργκ) να καθήσει έξω από την Σουηδική Βουλή ζητώντας να ακουστούν σοβαρά οι προβληματισμοί της γενιάς της, που πυροδότησε την κάθοδο του παγκόσμιου κλιματικού κινήματος στους δρόμους το 2019. Όμως η εμπειρία της Τουρκίας, της Πολωνίας, της Ουγγαρίας και πολλών άλλων χωρών αποτελούν ξεκάθαρες προειδοποιήσεις. Εάν η δημοκρατία θεωρείται ότι δεν λειτουργεί σωστά, υπάρχουν περισσότερο και λιγότερο δημοκρατικοί τρόποι αυτό το πρόβλημα να αντιμετωπιστεί.
«Από την αντιπροσώπευση των μελλοντικών γενεών μέχρι την ανασυγκρότηση των κοινών αγαθών, οι πράσινες πολιτικές ωθούν την δημοκρατία μπροστά.»
Οι δημοκράτες συνεπώς έχουν τη διττή πρόκληση να διατηρήσουν τα κεκτημένα και παράλληλα να εμβαθύνουν τη δημοκρατία και την αντιπροσώπευση για να συμπεριλάβουν όλους τους ανθρώπους ισότιμα και ουσιαστικά. Σε κάποιες χώρες, το δεύτερο είναι πιο σημαντικό, αλλά και τα δύο είναι αλληλένδετα. Αυτή η διττή αποστολή ήταν ανέκαθεν στην καρδιά του πράσινου πολιτικού εγχειρήματος. Με τις δημοκρατικές αξίες στον πυρήνα τους, οι Πράσιν@ς υπερασπίζονται χωρίς περιστροφές τα ανθρώπινα δικαιώματα παντού, και το καινούργιο, πολλές φορές γυναικείο πρόσωπο της πράσινης πολιτικής βρίσκεται στην πρώτη γραμμή της αντίστασης κατά του ακροδεξιού απολυταρχισμού. Αλλά και πέρα από αυτό, από την αντιπροσώπευση των μελλοντικών γενεών μέχρι την ανασυγκρότηση των κοινών αγαθών, οι πράσινες πολιτικές ωθούν τη δημοκρατία μπροστά και προσφέρουν έναν νέο άξονα στον οποίο μπορούμε να βασίσουμε τους θεσμούς μας.
Τι μπορούν να προσφέρουν τα Πράσινα κόμματα στη μάχη για το μέλλον της δημοκρατίας; Πρώτον, δημιουργικότητα και θέληση να αμφισβητήσουμε τους καθιερωμένους τρόπους με τους οποίους γίνεται η πολιτική, με το να προωθούμε την ίση αντιπροσώπευση, την ενεργή συμβολή των πολιτών στην εξουσία και τη συμμετοχικότητα. Η επιτυχία της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας έγκειται στον βαθμό αντιπροσωπευτικότητάς της. Άρα το να εγγυηθούμε πραγματική ποικιλομορφία και συμπεριλιπτικότητα στην πολιτική είναι στο επίκεντρο του πώς γεφυρώνεται το χάσμα που υπάρχει μεταξύ των πολιτικών θεσμών και της ευρύτερης κοινωνίας. Τα πειραματικά εγχειρήματα όπως οι συνελεύσεις πολιτών και άλλες καινοτομίες που αναδύονται ανά την υφήλιο είναι μόνο ένα μέρος της λύσης. Έχοντας την υποστήριξη των Πρασίνων εδώ και χρόνια, υπόσχονται μεθόδους για την αναζωογόνηση της πολιτικής και συμπεριλαμβάνουν παραμελημένες κοινωνικές οπτικές και συμφέροντα. Όμως, όπως καταδεικνύουν και κριτικές φωνές, δεν είναι μέθοδοι χωρίς ελαττώματα. Τα όλο και πιο επιδραστικά Πράσινα κόμματα δεν έχουν την πολυτέλεια να πετάξουν την αντιπροσωπευτική δημοκρατία (και τον ρόλο τους ως κόμματα) μαζί με τα σκουπίδια. Οι καινοτομίες από μόνες τους δεν θα αρκέσουν για να αποτρέψουν την αντίθετη εκδοχή της δημοκρατίας, η οποία είναι βασισμένη στον κοινωνικό αποκλεισμό και η οποία ενισχύεται.
Δεύτερον, τα Πράσινα κόμματα πρέπει να διαδραματίσουν έναν σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση ενός νέου κοινού καλού γύρω από το οποίο μπορεί να συσπειρωθεί ολόκληρη η κοινωνία. Πάνω απ’ όλα, η δημοκρατία είναι η ιστορία μια κοινότητας που προσπαθεί να προσδιορίσει το μέλλον της. Στην Ευρώπη, το καθολικό δικαίωμα ψήφου έχει υπάρξει το κοινό (αλλά όχι πάντα κοινοπραχθές) επίτευγμα του εργατικού, του γυναικείου και του δημοκρατικού κινήματος. Όμως τα κατορθώματα της σοσιαλδημοκρατίας του 20ου αιώνα ήταν άρρηκτα συνδεδεμένα με μια οικονομία βασισμένη στα ορυκτά καύσιμα, η οποία βρίσκεται αναγκαστικά σε υποχώρηση. Όσο η οικολογική κρίση επαναπροσδιορίζει τις συνθήκες της ευημερίας στον 21ο αιώνα, είναι στα χέρια του πράσινου κινήματος να προστατέψει την δημοκρατία με το να ηγηθεί ενός προοδευτικού οράματος για ένα βιώσιμο, κοινωνικά δίκαιο μέλλον. Διακριτό από τα σοσιαλδημοκρατικά και νεοφιλελεύθερα προγενέστερα οράματα, υπόσχεται να αποκαταστήσει τον κοινωνικό ιστό στον οποίο βασίζεται κάθε πολιτική κοινότητα και ταυτόχρονα να δώσει στους ανθρώπους τη δυνατότητα να ευδοκιμήσουν ως άτομα.
«Είναι στα χέρια του πράσινου κινήματος να προστατέψει τη δημοκρατία με το να ηγηθεί ενός προοδευτικού οράματος για ένα βιώσιμο, κοινωνικά δίκαιο μέλλον.»
Τρίτον, η ανάγκη για περισσότερη δημοκρατία στους θεσμούς της Ευρωπαϊκής Ένωσης δεν μπορεί να αγνοηθεί. Οι πράξεις της ΕΕ είναι συχνά δημοκρατικά και συνταγματικά προβληματικές – όπως δείχνουν ανά τακτά διαστήματα μαζικές ψηφοφορίες και δικαστικές αποφάσεις. Το αποτέλεσμα είναι ότι τα επιτεύγματά της είναι εύθραυστα και το αδιέξοδο δεν βρίσκεται ποτέ πολύ μακρυά. Η Ευρωπαϊκή Δημοκρατία αναγκαστικά θα χτιστεί αργά, όμως μεγαλύτερη διαφάνεια στη λήψη αποφάσεων, πιο αντιπροσωπευτικές πολιτικές σε Ευρωπαϊκό επίπεδο και μεγαλύτερη υποστήριξη των Ευρωπαϊκών μέσων ενημέρωσης και της κοινωνίας των πολιτών μπορούν όλα να συνεισφέρουν. Με την υποχώρηση φεντεραλιστικών οραμάτων, οι πιο υποσχόμενες δίοδοι για να χτίσουμε αυθεντικές διεθνικές μορφές δημοκρατικών πολιτικών ίσως βρίσκονται στην ενδυνάμωση διασυνδέσεων μεταξύ διαφορετικών επιπέδων πολιτικής εξουσίας στην Ευρώπη.
Το διακύβευμα είναι μεγάλο, όμως υπάρχει χώρος για ελπίδα. Η δημοκρατία δεν βρίσκεται στο τελείωμα: είναι ανθεκτική και ευέλικτη. Ο τρόπος με τον οποίο θα εξελιχθεί θα εξαρτηθεί από τις δυνάμεις που την κατευθύνουν. Για Πράσινους και προοδευτικούς ανθρώπους, δεν υπάρχει καλύτερη στιγμή για να προτάξουν ένα ευρύ, θετικό όραμα για τη δημοκρατία και την αντιπροσώπευση δομημένο πάνω στην ελευθερία, την ισότητα και τη συμπεριλιπτικότητα. Ως το κίνημα που πολιτικοποίησε τη σχέση μεταξύ κοινωνίας και φύσης στη Δύση, η πολιτική οικολογία βρίσκεται στους προμαχώνες, όχι μόνο για την διαφύλαξη της δημοκρατίας, αλλά και για την επανίδρυσή της.
[1] Roberto Stefan Foa et al. (2020). The Global Satisfaction with Democracy Report 2020. Cambridge, United Kingdom: Centre for the Future of Democracy.
Στα αγγλικά: Green European Journal, Turning the Tide
*μετάφραση Χρήστος Σακελλαρίδης